Cultuur-historische natuurwandeling van 5 km over de Kempische Heuvelrug, de vallei van de Kleine Nete en het centrum van Herentals met als thema ‘hoe beleefden de mensen 110 jaar geleden, begin van de Eerste Wereldoorlog in 1914’.
IN VOORBEREIDING
Maak een leuke en leerrijke wandeltocht met uw gezin of vrienden naar de verschillende plaatsen in de open natuur van de Kempense Heuvelrug en de vallei van de Kleine Nete en ontdek de verborgen plaatsjes waar een interessant verhaal achter zit. Los de 20 vragen die de natuur, de cultuur-historische plekjes en verdienstelijke personen van vroeger. Opgepast : wegens het heuvelachtig karakter met men wel goed te been zijn.
Startplaats : De parking, begin van Kruisberg aan de Wijngaard vanaf 6 mei 2024
Stopplaats 1 : De kruisweg op Kruisberg aan de Kempense Heuvelrug
Stopplaats 2 : De Heilige Kruiskapel
Stopplaats 3 : De Heilige Grafkapel
Stopplaats 4 : Perk 14 op de stedelijke begraafplaats
Stopplaats 5 : De kapel van Onze-Lieve-Vrouw in ’t Zand
Stopplaats 6 : De spoorlijn Antwerpen – Ruhrgebied
Stopplaats 7 : Overstromingsgebied van de Nete
Stopplaats 8 : Rustplaats
Stopplaats 9 : Het Begijnhof en -park
Stopplaats 10 : Het Oude Gasthuis
Stopplaats 11 : Het kasteel Le Paige
Startplaats
Aan het kantoor van de Dienst Toerisme op de Grote Markt 35 te Herentals (cultuurcentrum ’t Schaliken)
- Vraag het deelnemersformulier met de routekaart, de vragenlijst, het antwoordblad.
- Vraag ook de begeleidende kleurenbrochure ‘Luchthelden boven Neteland’.
- Kostprijs : 3 € per inschrijving
- Start zoektocht : vanaf zondag 6 mei tot zondag 1 oktober 2024
- Prijzen te winnen -> aankoopbons Helemaal Herentals van 50 €, 20 € en 10 €.
- Gebruik je smartphone om de route automatisch te volgen op de routekaart met je GPS (via de app RouteYou)
- Wees voorzichtig op de weg
Vraag 0 :
Klik op onderstaande link om de routekaart te downloaden naar je smartphone.
!!!! Routekaart en gpx-bestand !!!!
Via deze routeyou pagina kan je ook een gpx-bestand opladen voor je GPS die je automatisch de weg wijs.
VOORGESCHIEDENIS – Waarom, hoe en wanneer is de Eerste Wereldoorlog begonnen.
Duitsland werd pas een natie na de oorlog van 1870 met Frankrijk. De koning van Pruisen Willem I werd in Versailles tot Keizer van het verenigde Duitsland uitgeroepen. Door deze oorlog had Duitsland Elzas en Lotharingen ten koste van Frankrijk veroverd.
In Frankrijk werd de keizer Napoleon III afgezet en de nieuw republiek zon algauw op revanche. Het nieuwe grote Duitsland had deze oorlog wel gewonnen en was eindelijk één maar had de boot der kolonisatie in vergelijking met andere grootmachten gemist. Het had hierdoor minder toegang tot grondstoffen en afzetmarkten.
Frankrijk zorgde terug voor een goede verstandhouding met Groot-Brittannië (Entente Cordiale in 1904) en had een defensie pact (geheim verdrag 1894) met Rusland afgesloten. Door dit alles voelde Duitsland zich ingesloten en bedreigd.
In het oosten van Europa was het Ottomaanse rijk inmiddels verkruimeld met als gevolg een eerste Balkan oorlog in 1913 en het ontstaan van nieuwe landen.
Oostenrijk-Hongarije was in deze regio nog een, zij het tanende, grootmacht en kwam in conflict met Servië die onafhankelijkheid nastreefde. toen in Sarajevo (Bosnië) bij een staatsbezoek de Oostenrijkse troonopvolger Frans-Ferdinand en zijn echtgenote werden vermoord door anarchisten die ijverden voor een groot Servië (dit trouwens met een pistool FN gefabriceerd in Herstal-België).
Na een ultimatum dat voor Oostenrijk-Hongarije niet het gewenste resultaat had, verklaarde dit rijk de oorlog aan Servië. Dit betrok onafwendbaar andere grootmachten in het conflict. Rusland was een bondgenoot van Servië en Duitsland was op zijn beurt dan weer bondgenoot van Oostenrijk-Hongarije. Ook Frankrijk trad door zijn verdrag van Rusland in het strijdperk.
België was aanvankelijk neutraal, dit volgens het verdrag van Londen van 1839 dat eindelijk, na de afscheiding van Nederland in 1830, de onafhankelijkheid en neutraliteit van ons land vastlegde. De toenmalige grootmachten stelden zich hiervoor garant.
Duitsland had al snel na de oorlog van 1870 een nieuw aanvalsplan tegen Frankrijk ontwikkeld. Dit zogenaamd “Von Schlieffen-plan” voorzag in een soort sikkel beweging om Frankrijk via België binnen te vallen. Duitsland schond aldus het verdrag van Londen en alzo werd ook Groot-Brittannië en zijn overzeese gebieden, om “poor Little Belgium” bij te staan, betrokken partij.
Voor België begon de Eerste Wereldoorlog op 4 augustus 1914 toen Duitsland ons land binnenviel.
Ons leger was in vergelijking met onze buurlanden relatief klein en de uitrusting was verouderd. Lang vertrouwde ons land immers op de gegarandeerde neutraliteit. Door de in Europa groeiende spanningen werden er toch fortengordels opgericht en werd het systeem van “lotelingen” in 1909 afgeschaft en de dienstplicht ingevoerd.
Met de mobilisatie in 1914 werd getalsterkte van het leger opgevoerd van 65000-tot 190000 man. Dienstplichtigen kwamen nu dus uit alle lagen van de bevolking. Vroeger met het systeem van de lotelingen werd veelal de dienstplicht afgekocht en moesten zonen van de gegoede burgerrij niet dienen omdat ze iemand uit de armere klasse betaalden om in hun plaats te gaan. Na de mobilisatie diende jongere soldaten in het veldleger terwijl ouder opgeroepen klassen in de forten werden ingezet.
De Duitse keizer Willem II was razend omdat zijn leger geen vrije doorgang kreeg door België en op zeer hevige tegenstand botste van het Belgische leger. —->
Aanvankelijk werd er hard gevochten aan de forten in Wallonië, vooral aan de vestingen Luik en Namen. Het Duitse leger voerde zeer zwaar geschut aan om deze in puin te schieten.
Nadien konden de Duitse legers doorstoten en werd getracht ze tegen te houden aan de Gete-linie met onder meer de slag bij Halen tot gevolg. Er volgden nog enkele uitvallen vanuit de fortengordel rond Antwerpen waarna het Duitse leger ook hier weer zijn zwaar geschut inzette en het Belgische leger dwong met een pontonbrug de Schelde over te steken om zich richting kust terug te trekken.
Uiteindelijk kon door de onderwaterzetting van de IJzervlakte de Duitse pletwals voor 4 jaar gestopt worden.
Stopplaats 1 : De kruisweg op Kruisberg aan de Kempense Heuvelrug
STOPPLAATS 1: BEGIN VAN WANDELING WOI – PARKING WIJNGAARD 2 TE HERENTALS;
Vraag 1 : ………………………………………….
Stopplaats 2 : De Heilige Kruis kapel op Kruisberg
STOPPLAATS 2: BOVEN OP KRUISBERG AAN DE HEILIGE KRUIS KAPEL.
- STRIJD OMGEVING HERENTALS :
De omliggende gemeenten rond Herentals werden bij het begin van de oorlog zwaar getroffen. Na de eerste doorbraak van het Duitse leger in Wallonië kwam ook onze streek onder vuur te liggen.
Antwerpen werd verdedigd door 2 fortengordels, één oudere dichter bij de stad en één modernere verder weg. Deze forten en kleine versterkingen, schansen genaamd, lagen in een halve cirkel rond Antwerpen. Het schootsveld voor de forten moest geruimd worden. Dit had tot gevolg dat bomen, aanplantingen en ook soms huizen dienden te verdwijnen.
In Liesele nabij Puurs werd zelfs heel het dorp platgebrand door het Belgische leger omdat het te dicht bij het fort was gebouwd. Bij de nadering van het Duitse leger werd er fel gevochten, onder meer de forten van Lier en Walem kwamen zwaar onder vuur te liggen.
Het Belgische leger hield ook stand aan de Gete-linie en toen een eenheid van Duitse bereden troepen wou doorbreken resulteerde dit te HALEN in de “slag van de zilveren helmen”. Op het slagveld werden immers vele zilveren helmkentekens van de Duitse Ulanen en huzaren terug gevonden. Onze karabiniers-wielrijders en eenheden van onder meer het 4de lansiers behaalden daar de enige op eigen kracht bevochten Belgische overwinning. (bezoek zeker ook museum Halen)
( Weetje : het 4DE kon in 1915 nog een historisch wapenfeit verrichten door aan de Noordzeekust te Wissant een gestrande Duitse onderzee boot (U-boot) buit te maken.)
Duitsland had bij het begin van de oorlog een vrije doorgang door ons land verwacht en toen ze met hardnekkig verzet dienden af te rekenen leverde dat hun kostbaar tijdsverlies op om Frankrijk binnen te vallen. Gefrustreerd hierdoor werden er ook in omliggende gemeenten brandstichtingen en plunderingen door ontspoorde Duitse eenheden uitgevoerd.
In Leuven werd zelfs de wereldberoemde bibliotheek met een groot gedeelte van de stad in as gelegd. In Lier werden zo in oktober 1400 huizen onbewoonbaar, in België in totaal zo’n 65.000.
Ook al het fenomeen van zogenaamde franc-tirreurs, burgers die vanuit huizen op Duitse troepen zouden schieten, werd door vijand in Herselt en elders aangegrepen om onschuldige dorpsbewoners of gijzelaars dood te schieten. Meestal ging het echter om vergissingen door vuur uit eigen Duitse rangen of vuur van onze soldaten die vanuit hinderlaag de vijand onder vuur namen en zich dan snel terugtrokken.
- PROCESSIE : Door dit als alles maakten vele mensen van Herentals een processie langs de kruisweg naar de heilige kruiskapel, eerst vernoemd in 1460 waar dan gebeden werd voor bescherming tegen al dat oorlogsgeweld en voor de veiligheid van het gemobiliseerde mansvolk in wiens afwezigheid oudere mannen en vrouwen het werk dienden over te nemen. Temeer daar in begin 1914 België immers nog overwegend een katholiek land was.
Vraag 2 : ………………………………………….
Stopplaats 3 : De Heilige Graf kapel op Kruisberg
Vraag 3 :
Door een V1 werd de heilige grafkapel in 1944 vernield. Deze werd in 1947 heropgebouwd na initiatief van de Onze-Lieve-Vrouwe parochie.
De tweede deel van de kruisweg vertelt het verhaal van de ZEVEN SMARTEN .
Dit zijn 7 pijnlijke scenes uit leven van Maria als moeder der smarten, namelijk :
1-voorspelling van Simeon in de tempel.
2-vlucht naar Egypte.
3-verloren in de tempel.
4-lijdensweg.
5-onder het kruis.
6-dode lichaam.
7-begrafenis van Jezus.
Stopplaats 4 : De stedelijke begraafplaats van Herentals (Bosbergen 2)
OORLOGSMONUMENTEN :
Aan de ingang van de begraafplaats staan er twee monumenten tegenover elkaar. Eén ter herdenking van de eerste wereldoorlog(1914-1918) en het andere ter herdenking van de tweede wereldoorlog(1939-1945) en gedeporteerden ervan. Er zijn nog twee oorlogsmonumenten in Herentals namelijk dit voor alle gesneuvelden uit de wereldoorlogen op de Molenvest en dit voor de slachtoffers van de boerenkrijg (12/10- tot 5/12/1798) op de Markt.
We mogen niet vergeten dat we, in vergelijking met de andere oorlog voerende mogendheden, in 1914 een relatief klein staand leger hadden van 65.000 soldaten. Door de mobilisatie kwam er echter nog 125.000 man bij. Bovenop boden er zich dan nog zo’n 20.000 oorlogsvrijwilligers aan. Naargelang de oorlog vorderde kwamen er nog meer vrijwilligers via Frankrijk, England en Nederland en ( door de dodendraad) de rangen versterken.
– Voor het vaderland
Op deze begraafplaats is er een ere perk (PERK 14) voorzien van de oud-strijders die voorheen begraven lagen op het oude kerkhof aan de Sint Waldetrudiskerk maar die in de jaren 1940 naar hier werden overgebracht. Als het om een soldaat gaat die sneuvelde in de oorlog staat er naast het plaatje met de Belgische vlag op de zerk nog de tekst “PRO PATRIA” vermeld.
Bijna alle gevallen 94 Herentalse soldaten liggen echter begraven op de militaire begraafplaatsen ten velde, dus NIET op de stedelijke begraafplaats van Herentals. Op de grote arduinen gedenksteen voor het ere perk staan hun namen ter herdenking vermeld. Maar op het kerkhof van Morhoven ligt één van deze jongens. Het betreft Franciscus Schellens die sneuvelde te Kessel-Lo op 10/9/1914, hij werd die dag 22 jaar. Zijn vader en oom gingen zijn lichaam dwars door vijandelijke gebied met paard en kar halen om hem “THUIS” zijn laatste rustplaats te kunnen geven.
SLACHTOFFERS :
Het aantal gesneuvelden Belgische soldaten in de eerste wereldoorlog ligt volgens meerdere bronnen tussen de 10.000- en 40.000 doden. Een precies aantal zal wel nooit geweten zijn. Eén bron houdt het 35.368 verliezen wat toch wel ontzettend veel is. Het aantal slachtoffers onder de burgerbevolking “THUIS” zal waarschijnlijk onbekend blijven maar zal toch ook wel zeer groot zijn geweest en mag ook nooit vergeten worden.
(bron: Patrick De Wolf – Website Belgian War Graves).
Het eerste Belgische slachtoffer die op 4/8/1914 om 10uur op het veld van eer viel te Thinister bij de Duitse inval was de 21 jarige soldaat Antoine- Adolphe Fonck
De jongste oorlogsvrijwilliger uit Herentals is Eugeen Cools(°Herentals 5/5/1899) uit de Nederij. Bij de gevechten van Houthulst werden zijn longen aangetast door mostergas. Hij herstelde hier nooit meer van en overleed te Herentals op 11/10/1939. Nauwelijks 40jaar.
De laatste soldaat die voor België het leven liet is Marcel Terfe die op 11/11/1918 om 10.45uur op de oever van het kanaal Gent-Terneuzen te Kluizen werd doorgeschoten. Het vermoeden bestaat dat hij te vroeg juichte (de wapenstilstand ging maar om 11uur in) en alsnog door een Duitse scherpschutter werd getroffen. Hij werd 25 jaar.
SYMBOLIEK :
De onbekende soldaat ligt begraven onder de Congres kolom te Brussel. Hij staat symbool voor alle militairen die gesneuveld of vermist zijn tijdens de oorlog. Er zijn in een conflict altijd gedode soldaten die niet meer geïdentificeerd kunnen worden. Het graf van één van hen staat dus symbool om allen eer te bewijzen.
Na de oorlog werden er op de militaire begraafplaatsen van Antwerpen /Luik /Namen /IJzerfront/Vlaanderen) 5 kisten ontgraven. Een oud strijder uit WOI die in de oorlog blind was geworpen koos nummer 4 uit en deze kist rust thans onder de Congres Kolom. Voor het monument brandt er de eeuwige vlam in een vuurpot, dit eveneens om alle slachtoffers voor altijd te blijven gedenken.
Er worden ook bloemen gebruikt om de herinnering aan dit grote conflict levend te houden. Voor België is dit het “madeliefje” omdat Belgische piotten (soldaten) de bloem plukten, lieten drogen en deze dan bij hun brief naar hun liefjes THUIS staken.
Voor Duitsland staat het “vergeet me nietje” dan weer symbool voor de oorlog, vermoedelijk om de soldaten aan THUIS te laten denken en de familie en geliefden THUIS aan hen.
Voor Frankrijk is het de ”korenbloem” die verwijst naar het lichtblauwe (horizon blue) uniform van de Franse poliu (letterlijke de harigen omdat vele Franse soldaten vervaarlijke baarden en snorren droegen).
Het beroemdste is echter de “klaproos of poppie” die in England en gans het Gemenebest het best gekend is. Deze bloem groeide zeer goed in de door granaten omwoelde grond van België en Noord-Frankrijk. De rode kleur van de klaproos ook wel papaver genoemd verwijst natuurlijk ook naar het vergoten bloed der soldaten.
Het was de Canadese militair arts majoor John McCrae die in 1915 het beroemde gedicht “In Flanders Fields” schreef. Hij zag jammer genoeg het einde van de oorlog niet maar overleed op 45 jarige leeftijd op 28/1/1918 door een longontsteking vanwege het chloorgas.
In Flanders Fields
In Flanders Fields the poppies blow
Between the crosses, row on row,
That marks our places; and in the sky
The larks, still bravely singing, fly
Scarce heard amid the guns below.
We are the Dead, short days ago
We lived, felt dwan, saw sunset glow
Loved and were loved, and now we lie
In Flanders Fields.
Take up our quarrel with the foe:
To you from our failing hands we throw
The torch; be yours to hold it high.
If ye break faith with us who die
We shal not sleep, though poppies grow
In Flanders Fields.
John McCrae (1915)
In Vlaanderen’s Velden bloeien de klaprozen tussen de kruisen, rij aan rij
Zij markeren onze graven; en in de lucht zingen leeuweriken dapper verder, hun vlucht verschrikt te midden van de kanonnen beneden.
Wij zijn de Doden, enkele dagen geleden, leefden wij, voelden de dageraad, zagen de gloed van de avondzon, hielden wij van en waren geliefd, en nu liggen wij
In Vlaanderen’s velden.
Neem onze geschil met de vijand weer op :
Naar U, uit onze falende handen, werpen wij de toorts; aan U om die hoog te houden.
Als gij het geloof verbreekt met ons,die stierven, zullen wij nooit slapen, hoewel klaprozen groeien
In Vlaanderen’s Velden.
John McCrae (1915)
Word peter of meter van een vergeten Held
Lijst van de 94 gesneuvelde soldaten van Herentals uit de Eerste Wereldoorlog
Stopplaats 5 : Onze-Lieve-Vrouw kapel in ’t Zand
Schrijf een vredesboodschap en plaats een madeliefje
Stopplaats 6 : De spoorlijn Antwerpen – Ruhrgebied (Duitsland)
Stopplaats 7 : Overstromingsgebied van de Nete
Stopplaats 8 : De waterral – rustplaats halfweg
Stopplaats 9 : Het Begijnhof en – park
Stopplaats 10 : Het Oude Gasthuis
Stopplaats 11 : Het kasteel Le Paige
